Tentoonstelling haventekeningen kunstenaar Ed van Zanden
TOMELOZE AMBITIE – De Rotterdamse Haven 1923 – 1983
Tentoonstelling van 10 februari t/m 12 april in Hotel Pincoffs
Rotterdam was nog niet de bruisende stad van nu. Het was een grijze periode vol kaalte en leegte. Alles stond in het teken van de naoorlogse wederopbouw. Kunstenaars hadden geen groot aanzien. Ze werden beschouwd als uitvreters die in café Pardoel tegen elkaar aan schurkten, honderduit praatten over hun eigen ellende en ondertussen elkaars vriendinnen versierden.
In dit Rotterdam, in deze stinkende, grauwe havenstad waar rookpluimen en roetwolken tot de vaste inventaris behoorden, werkte Ed van Zanden gestaag aan een bijzonder oeuvre. Met de vaste hand en de precisie van een Zwitserse uurwerkmaker en met potlood, pen, krijt en inkt als zijn chirurgisch gereedschap legde hij stukje voor stukje zijn omgeving vast.
Met zwarte lijnen en donkere silhouetten schiep hij een nieuw soort Rotterdam. Een Rotterdam waar de rauwe romantiek van de haven een glansrijke hoofdrol kreeg. ,,Hij werkte veelal in zwart-wit’’, vertelt zijn dochter Els Kruis aan de vooravond van de tentoonstelling in een interview met journalist Willem van Reijendam, ,,maar als je naar zijn tekeningen kijkt, zie je een en al kleur.’’
Constructies
De liefde voor constructies was Van Zandens grootste inspiratiebron. Huizen, kades, kranen, schepen, sluizen, tanks, elevatoren, maar ook de stations, perrons en tunnels van de Londense metro konden hem bijzonder bekoren. Zelfs gezichten zag hij als constructies. Hij tekende ze graag. Soms tot grote ongemakkelijkheid van zijn vrouw en dochter.
Houten kist
Jarenlang lag het werk van kunstenaar Ed van Zanden verscholen in een houten kist in de logeerkamer en in de goed beveiligde krochten van het Rotterdamse Stadsarchief en het Maritiem Museum. Na grote inspanningen van de familie, Stadsarchief Rotterdam en Kunstuitleen Rotterdam zijn circa veertig werken met de haven als thema vanaf 9 februari te zien in het oude douanegebouw (nu Hotel Pincoffs), de plek waar de haven ooit begon aan zijn onstuitbare opmars als wereldhaven. Het afgelopen decennium werd niet eerder zo’n groot overzicht gemaakt van de werken van Van Zanden.
‘Een kind in zonde’
Ed van Zanden (1903-1997) was een Rotterdams beeldend kunstenaar in hart en nieren. Dat zijn moeder zwanger raakte van een marineofficier was niet de bedoeling: Ed van Zanden noemde zichzelf daardoor een ‘kind in zonde’. Zijn vader overleed toen hij 6 jaar was. Hij ging varen.
Met tekenen begon hij toen hij als scheepsjongen met buikvliesontsteking belandde in een Hamburgs ziekenhuis. In 1922 vond hij zijn roeping op de Kunstacademie in Rotterdam. In deze tijd mocht op de academie over Vincent van Gogh niet worden gesproken en werd Piet Mondriaan door bijna niemand serieus genomen. Je moest iets kunnen maken, liefst precies namaken. Een paneel of een gipskopje – dat was tenminste te beoordelen. Pas later op de grafische afdeling van de academie leerde hij etsen en lithograferen. Zijn eindexamen haalde hij nooit. Hij kapte ermee toen hij niks meer kon leren.
Decorateur bioscopen
Hij trouwde en werd decorateur van bioscopen in Rotterdam en Brussel. Kolossale wandtekeningen. ,,Voor jonge mensen zijn dat soort dingen heel leuk’’, zegt hij in het boek Rijk ben ik er niet van geworden (1997) van Pauline Tonkens.
Thuis bij het gezin was de sfeer bohemien-achtig. Er werd veel gezongen en met collega’s gediscussieerd. Schubert, Schumann en Brahms waren de muzieksterren. Het gezin leefde hoofdzakelijk van de inkomsten die zijn vrouw als pianiste had.
Vastleggen stad
Met zijn kunst verdiende Van Zanden te weinig om van te leven. Toch had hij een gezonde hekel aan kunst in opdracht. Ook de abstracte kunst die later commercieel een vlucht nam, liet hij links liggen. Af en toe maakte hij reclamewerk, maar van harte ging dat niet.
In de oorlog had hij gelukkig in opdracht van Stadsarchief kunnen werken. Als stadstekenaar. De stad moest worden vastgelegd, en wel precies. Hij noemde het een ‘dwangtoestand’. Geen frivoliteit was gepermitteerd; alleen de keiharde werkelijkheid. Liefst in zijn donkere lijnen. Uit de hand van Van Zanden lijken ze kleurrijk en aaibaar te worden.
Armoede
Na de oorlog was het gezin arm, hoewel er tot grote vreugde een regeling kwam die kunstenaars een beetje overeind hield. ,,Je kreeg een bedrag per week. Dat was fantastisch. Als we ons geld hadden opgehaald, gingen we bij café Pardoel zitten’’, vertelde Ed van Zanden. Hij vond het lastig als kunstenaar nooit de waardering te krijgen die buitenlandse collega’s wel ten deel viel. ,,Als je hier artiest bent, dan is het: wat heb je aan die lui. Als je in Engeland artiest bent, dan ben je wat.’’
Amsterdamse mentaliteit
Uiteindelijk was Ed van Zanden in Rotterdam een geziene kunstenaar met een schare bewonderaars. Een grote doorbraak bleef uit. ,,Hij ontbeerde die Amsterdamse mentaliteit die je daarvoor nodig had’’, zegt zijn dochter Els. ,,Hij kon zichzelf niet goed verkopen’’.
Media over tentoonstelling Ed van Zanden:
Gers!
Havenloods
Het Financieele Dagblad (afbeelding hiernaast)
Tentoonstelling Haventekeningen van Ed van Zanden
10 februari tot en met 12 april 2020
Suite Hotel Pincoffs, Stieltjesstraat 34, Kop van Zuid-Entrepot, Rotterdam
Entree tentoonstelling: gratis
De catalogus van tentoonstelling is voor 5 euro te koop bij de hotelreceptie.
>> Terug naar de website van Hotel Pincoffs
Sponsors tentoonstelling: Havenbedrijf Rotterdam, Kieldrecht Holding, Den Hartogh
